Luc Brants – Vijf eeuwen Queer Breda. Van eenling naar community

Het centrale onderwerp van dit boek is de speelruimte, die mensen met betrekking tot seksuele, sekse- en genderdiversiteit hadden en hebben in Breda en West-Brabant. Charles de Lasco, stadsschilder van Breda, had geen speelruimte: hij werd in 1639 op de Zandberg vanwege ‘sodomie’ gewurgd. Maria van Antwerpen trad in de achttiende eeuw driemaal als man in krijgsdienst, trouwde tweemaal met een vrouw en werd één keer vader. Rechter Frans Hoppenbrouwers werd in het eerste kwart van de negentiende eeuw van gelijkgeslachtelijk seksueel gedrag beschuldigd, verweerde zich daartegen en wist zijn positie bij de Bredase rechtbank te behouden. Net als de mannen, die in de loop van de negentiende eeuw van seks met mannen werden beschuldigd, waren zij éénlingen: zij stonden alleen tegenover een omgeving die van hun seksuele gedrag niets wilde weten en hen het liefste doodzweeg. Vaak hadden zij ook zélf problemen met hun seksuele gevoelens.

In die eenzaamheid kwam pas vanaf de Eerste Wereldoorlog verandering, toen mannen die zich seksueel tot mannen aangetrokken voelden elkaar gingen opzoeken en zich nadrukkelijk als ‘homoseksueel’ gingen omschrijven. Daardoor werden zij in de bronnen zichtbaar. Lesbische vrouwen komen pas vanaf het midden van de jaren vijftig in die bronnen voor, ongeveer gelijktijdig met het ontstaan van de ‘homo-horeca’ in de stad. Vanaf het midden van de jaren zestig ontstonden de eerste emancipatie-activiteiten, toen het COC in de stad actief werd en vanaf de vroege jaren zeventig door de gemeente Breda gesubsidieerd werd.

De diversiteit van de queer gemeenschappen nam daarna toe; vanaf de jaren zeventig met transgenders, later met intersekse personen en non-binairen. Naast het COC kwam een organisatie als Bo-diversity, die met haar nadruk op gendervraagstukken de emancipatie breder trok. Aan het begin van het tweede kwart van de 21ste eeuw staan die gemeenschappen er, ondanks de tegendruk, sterker voor dan ooit in de geschiedenis.

ZHC maakte dit boek mogelijk in samenwerking met COC Tilburg-Breda e.o.

Het boek is verkrijgbaar bij PicturePublishers.

Bert Oomen – Kamp Vught 1942-1944. Daders en drijfveren

Kamp Vught was niet alleen het enige SS-concentratiekamp in de door nazi-Duitsland bezette West- Europese gebieden, het was ook een Jodenkamp. Tegenstanders van het regime werden opgesloten en als dwangarbeiders geëxploiteerd in concentratiekampen, terwijl Jodenkampen waren bedoeld om Joden op te vangen voordat ze op transport konden worden gezet naar de vernietigingskampen in het Oosten. Juist omdat Kamp Vught deze uitzonderlijke dubbelfunctie had, biedt het onderzoek naar zijn geschiedenis meer inzicht in het terreursysteem van de nazi’s, waardoor Hitler aan de macht kon blijven, én in de vernietigingsindustrie waarmee hij meer dan zes miljoen Joden, Roma en Sinti liet vermoorden.

Bert Oomen geeft een verhelderende inkijk in het systeem waarin de daders functioneerden en in de maatschappelijke en sociale context waarbinnen zij opereerden. Hij gaat uitvoerig in op de achtergronden, overtuigingen en drijfveren van de daders in het kamp zelf en van de schrijftafelmoordenaars in Den Haag en Berlijn die het terreurapparaat en de vernietigingsmachine bedachten en draaiende hielden.

Het boek is verschenen bij Walburg Pers en te bestellen via de uitgever of uw boekhandel.

Jac. Biemans, Klaasje Douma, Thijs Kemmeren, Ton Sliphorst, Frans Voermans & Evelien Walhout (red.) – Brabant Bestudeerd. Reflecties op geschiedbeeld, cultureel erfgoed en identiteit in en van Noord-Brabant

Liber amicorum voor prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld bij zijn emeritaat als hoogleraar van de leerstoel Cultuur in Brabant op 2 mei 2025

Brabant Bestudeerd is een rijk geschakeerde bundel die de veelzijdige wetenschappelijke erfenis eert van prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld, bij gelegenheid van zijn emeritaat als bijzonder hoogleraar Cultuur in Brabant aan Tilburg University. Gedreven door een diepe belangstelling voor regionale geschiedenis, volkscultuur én erfgoed, heeft Bijsterveld decennialang generaties studenten, onderzoekers en erfgoedprofessionals weten te inspireren.

In deze bundel reflecteren 36 auteurs op uiteenlopende aspecten van de Brabantse geschiedenis en identiteit. Hun bijdragen zijn thematisch geordend rond vier invalshoeken: het Brabant van vóór 1795, sociaaleconomische en demografische ontwikkelingen, religieuze en regionale identiteit, en culturele diversiteit. De bundel vormt zo niet alleen een eerbetoon, maar ook een staalkaart van actuele wetenschappelijke perspectieven op Noord-Brabant.

Brabant Bestudeerd is een uitgave in eigen beheer van Zuidelijk Historisch Contact. Zolang de voorraad strekt, is het boek te bestellen via secretaris@stichtingzhc.nl tegen vergoeding van de verzendkosten.

Arnoud-Jan Bijsterveld & Henk van Mierlo (red.) – Ondernemen in oorlogstijd. Noord-Brabantse industrie tijdens de Tweede Wereldoorlog

Na de oorlog gonsde het in Noord-Brabant van aantijgingen tegen ondernemers. Zij zouden hebben geprofiteerd van leveringen aan de bezetter. Ook zouden zij vriendschappelijk met nazi’s hebben verkeerd en hun werknemers te weinig beschermd hebben tegen de Arbeitseinsatz. De naoorlogse vervolging van ‘economische collaboratie’ verzandde al snel. Mede daarom is economische samenwerking met de bezettende macht in Noord-Brabant nog nauwelijks onderzocht.

In deze bundel wordt voor het eerst nagegaan voor welke dilemma’s Brabantse ondernemers in enkele industriële sectoren en specifieke bedrijven zich gesteld zagen. Kon een bedrijf wel blijven opereren zonder samen te werken? Waren ondernemers daardoor ook pro-Duits? Hoe gingen zij om met hun verantwoordelijkheid voor hun werknemers? Na de bevrijding was een oordeel gemakkelijk geveld, maar tijdens de oorlog lag het een stuk genuanceerder. De snel veranderende oorlogsomstandigheden maakten nogal uit of economische samenwerking verwijtbaar was of niet. Zelfs voor onder beheer gestelde en Joodse bedrijven blijkt het beeld niet zwart-wit te zijn.

Het boek is verkrijgbaar via Amsterdam University Press.

Noordbrabants Historisch Jaarboek 2024

Het Noordbrabants Historisch Jaarboek 2024 is wederom een samenwerking met de Stichting Colloquium ‘De Brabantse Stad’. Het bevat de handelingen van het twintigste colloquium, dat op 13 en 14 oktober 2023 plaatsvond in Antwerpen. Net als het colloquium heeft het jaarboek daarmee het thema Geleefd geloof. Religie in de Brabantse steden van de late middeleeuwen tot de 20^ste eeuw.

Kerk en religie namen in de steden van het Ancien Régime een belangrijke plaats in en ook in de negentiende en twintigste eeuw was hun rol nog lang niet uitgespeeld. De wijze waarop kerk en religie bestudeerd worden en de onderzoeksthema’s die aan bod komen, zijn de laatste decennia sterk veranderd. Tijdens het colloquium stonden de perspectiefverschuivingen centraal. Michiel Vandenbroucke beschrijft de band met de stad Brussel van de mystieke auteurs Jan van Ruusbroec, Jan van Leeuwen en Willem Jordaens, die deel uitmaakten van de communiteit van Groenendaal. Lianne van Beek hoopt in 2025 te promoveren op een sociale geschiedenis van de verering van laatmiddeleeuwse miraculeuze Mariabeelden in ’s Hertogenbosch, Amersfoort en Scheut. In haar artikel voor deze editie van het NHJ bespreekt ze de fase-indeling in de ontwikkeling van de devoties tot de Maagd Maria, die ze in haar proefschrift toetst. Guido Marnef bespreekt de processiecultuur in het Antwerpen van de zestiende en zeventiende eeuw, met oog voor de gevolgen van de Reformatie en de Contrareformatie op hoe processies functioneerden in de stedelijke samenleving. Charles-Yvan Élissèche schetst een concreet beeld van hoe de militairen van de Spaanse citadel van Antwerpen tussen 1610 en 1718 Sacramentsdag vierden. Melina Reintjens beschrijft de heropleving van de cultus rondom de Brusselse Mirakelhosties in de Sint-Goedelekerk in het midden van de zestiende eeuw. Tine Van Osselaer schetst de biografie van een eikenhouten kist die ooit toebehoorde aan de ‘heilige non’ Maria Margaretha van de Engelen, een Engelse karmelietes in Antwerpen. Jean-Louis Moreau beschrijft pogingen van de protestantse kerken tussen 1837 en 1939 om voet aan de grond te krijgen in Waals-Brabant; en het katholieke verzet daartegen. Het NHJ sluit af met een kroniek van recent verschenen publicaties die de Brabantse geschiedenis betreffen.

Deze editie van het NHJ bevat artikelen in het Nederlands en het Frans. Elk artikel is voorzien van een samenvatting in het Nederlands, Frans en Engels.

Noordbrabants Historisch Jaarboek 41 (2024), 200 p., ISBN 978-90-831218-4-0

Het jaarboek is ook in druk te bestellen via info@stichtingzhc.nl € 29,95 (incl. btw; excl. verzendkosten).

Thijs Kemmeren – Sport in Tilburg (1840 – 1940). Identiteit, diversiteit en distinctie

Wat was de betekenis van sport voor Tilburgers en de Tilburgse samenleving tijdens de ontwikkeling tot moderne industriestad? Voormalig gymnastiekleraar en docent sportmarketing Thijs Kemmeren deed onderzoek naar sportbeoefening in de stad. Voor Kemmeren is sport een sociaal-cultureel verschijnsel, het zijn activiteiten met maatschappelijke betekenis. In het boek volgt hij Tilburgse sporters, sportverenigingen, -faciliteiten en -evenementen uit het verleden van handboogschieten en wielrennen tot voetbal, gymnastiek, korfbal en hockey. Hij beschrijft hoe sport sociale onderscheiden kon bevestigen of juist tot sociale samenhang en een gevoel van gezamenlijkheid kon leiden, hoe de sport die je beoefent, uitdrukking kon zijn van identiteit en standsverschil, hoe spanningen in de samenleving ontlading vonden op het sportveld tijdens derby’s, hoe nieuwkomers vernieuwing brachten in de sport, hoe belangrijk kampioenschappen en sporters waren voor de stedelijke samenleving. Via de sport krijgen we zo ook meer zicht op maatschappelijke veranderingen in de stad.

Het boek is verkrijgbaar via PicturesPublishers.

Noordbrabants Historisch Jaarboek 2023

Ook in 2023 biedt het Noordbrabants Historisch Jaarboek weer een gevarieerd palet aan artikelen over de geschiedenis van Brabant. Janka Borgo opent deze editie met een artikel over de gemeynt van Erp tussen 1300 en 1832. Het betreft een bewerking van de masterscriptie waarmee ze eerder de Scriptieprijs Brabantse geschiedenis won. Ze kijkt zowel naar de organisatorische als naar de ruimtelijke ontwikkeling van de woeste gronden rondom het dorp. Charles de Mooij schrijft over het onderzoek dat hij deed naar een zeventiende-eeuws meisjesportret uit Bergen op Zoom en de betekenis van de op het portret afgebeelde stedelijke beloningspenning. Annemarie van Lith-Droogleever Fortuijn biedt zicht op de armenzorg in de dorpen van het Land van Ravenstein in de achttiende eeuw. Harry de Wit neemt de lezer mee op de tocht die Johannes de Groot in 1812 en 1813 maakte als Eindhovense dienstplichtige in Napoleons leger. Van Felix Bosch leert de leaer hoe jonkheer A.F.O. van Sasse van Ysselt (1852-1939) ’s Hertogenosch en Brabant vertegenwoordigde op verschillende politieke niveaus. Ten slotte laat Ton de Jong zijn licht schijnen op de rol van de Ordnungspolizei in Noord-Brabant tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Noordbrabants Historisch Jaarboek 40 (2023), 211 p., ISBN 978-90-831218-3-3

Het jaarboek is ook in druk te bestellen via info@stichtingzhc.nl € 29,95 excl. verzendkosten.

Paul Klep – IJzer als vriend

De ijzergieterij ETNA is langzamerhand een totaal mythisch bedrijf geworden in Breda. In duizenden families in Breda, Teteringen, Princenhage, Rijsbergen, Zundert, Ginneken en Bavel en ook over de grens in de Antwerpse Kempen worden kleine gietijzeren aandenkens bewaard, die vlot uitgedeeld zijn bij het negentig- en honderdjarige bedrijfsjubileum of bij een ander feestje. Maar wat weten we nog van de concrete gang van zaken bij De Etna? Over de arbeidsomstandigheden? Over de rol van de familie Klep? Veel families hebben herinneringen aan Etnakachels en -fornuizen die thuis stonden. Maar waarom zijn die uitermate degelijke gietijzeren producten eigenlijk verdwenen? Waarom is de fabriek van De Etna – met meer dan duizend werknemers – uit de stad verdwenen, compleet met het hele personeel en alle fabrieksverenigingen, behalve de bridgeclub? En hoe is de link precies tussen De Etna die tegenwoordig in de Achterhoek bestaat en het oorspronkelijke bedrijf?
Dit boek is het antwoord op al die vragen.

Het boek is verkrijgbaar bij Pictures Publishers.