Sanne Stevens – De Vlucht uit Breda, 12 mei 1940

Kunt u iets over uzelf vertellen?

Ik werk als zelfstandig historicus. Mijn boek over de evacuatie van Breda in 1940 is bijna af. Daarnaast doe ik het onderzoek voor de gemeente Breda naar de geroofde Joodse huizen in de stad.

Waar komt de passie voor historisch onderzoek vandaan?

De liefde voor verhalen is er altijd geweest. Bij geschiedenis kon ik die liefde niet alleen kwijt omdat je als historicus verhalen over gebeurtenissen mag ontdekken, onderzoeken en vertellen, maar des te meer omdat je daarbij ook kijkt hoe een verhaal tot stand is gekomen, wat we ervan kunnen leren en hoe we het kunnen gebruiken om ons eigen leven en de wereld om ons heen vorm te geven.

Waar gaat uw onderzoek over?

De evacuatie van Breda op 12 mei 1940, ook wel ‘de Vlucht’ genoemd, waarbij alle inwoners de stad moesten verlaten om te voorkomen dat ze tussen de strijdende troepen in zouden belanden, met een chaotische vlucht richting het zuiden tot gevolg. Het was onduidelijk voor hoe lang ze weg zouden blijven en of er nog een stad zou zijn om naar terug te keren. Voor velen werd de poging het oorlogsgeweld te ontvluchten geen uitweg, maar een levensgevaarlijke tocht vol angst en ontberingen, waarbij ze alsnog tussen vechtende troepen en middenin bombardementen terecht kwamen.

Waarom bent u dit gaan onderzoeken?

In eerste instantie omdat, toen ik voor het eerst over de evacuatie hoorde, het me een wat ongeloofwaardig verhaal leek. Toen het geen schromelijke overdrijving bleek, vond ik het onbegrijpelijk dat het geen bekender verhaal buiten Breda was geworden. Ik zag daarnaast veel overeenkomsten met de verhalen van de vluchtelingen van nu en wilde laten zien dat we in Nederland niet alleen maar vluchtelingen opvangen, maar nog niet zo lang geleden zelf ook vluchtelingen waren.

Kunt u iets vertellen over waar u bij uw onderzoek tegenaan gelopen bent?

De ervaringen van meer dan 50.000 mensen zijn in de loop van de tijd steeds meer één algemeen verhaal geworden, wat ook steeds herhaald werd door de mensen met wie ik sprak. Steeds opnieuw kwamen dezelfde elementen terug: van heel globale verhalen over de routes die ze gelopen hadden waar onderling bijna geen verschil meer in zat, tot het specifieke detail dat ze allemaal een pan eten op het vuur achter hadden moeten laten. Bovendien gaat het al heel snel na de terugkeer van de Bredanaars over de zinloosheid van de evacuatie en over wie de schuld moest krijgen van de beslissing. Ook dat is een overheersend element geworden in dat algemene verhaal. Vooral het beschrijven van de groep die na een paar dagen wordt ingehaald door de Duitsers, omdat ze voor een dichte Belgische grens kwam te staan, en daardoor al snel weer naar huis terug kon keren, vond ik lastig. Omdat de vlucht van deze mensen zo kort duurde, is het verhaal nog meer veralgemeniseerd en ontdaan van details in vergelijking met de groep die België wel wist te bereiken. Het was daardoor soms ingewikkeld om dat overkoepelende verhaal weer te ontleden en op te schrijven als naast elkaar bestaande ervaringen.

Wat heeft u nog meer ontdekt?

Ik wilde in mijn boek expliciet aandacht besteden aan de groep Joodse vluchtelingen die samen met de rest van de Bredanaars de stad moesten verlaten. In het algemene verhaal over de Vlucht blijven zij onbesproken. Deze groep bestaat uit Bredase Joden, maar ook uit Joodse vluchtelingen die vanuit Duitsland in Breda waren beland. Sommige Joden besluiten de Vlucht aan te grijpen om verder door te vluchten en het verloop van de oorlog in het buitenland af te wachten. Voor hen was de evacuatie hun redding, maar dat geldt niet voor alle Joden. Waar ik van veel van de Bredase vluchtelingen herhaaldelijk hoor en lees dat ze de Duitsers aan het begin van de oorlog nog zo galant vonden, wordt het gevaar voor de Joodse vluchtelingen al tijdens de evacuatie duidelijk. Sommigen werden tijdens hun vlucht opgepakt in België en naar concentratiekamp Gurs gebracht, of mogen niet meer naar Nederland terugkeren.

Ondanks dat er niet veel informatie over deze groep te vinden was, ben ik blij dat ik ze toch een plek heb kunnen geven in het verhaal over de Vlucht.